گونه شناسی تاریخی خانه های دور? مظفری دشت یزد-اردکان تأثر از سنت خانه سازی قبل از مغول تأثیر بر خانه-سازی دور? صفویه

چکیده خانه عنصر اصلی و کهن هر زیستگاه انسانی و بارزترین نماد فرهنگی است که در خود سنن ساختمان سازی و میراث معماری بومی را که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده ، متجلی می سازد. در یک محیط مصنوع سنتی ، اصول معماری خانه های دوره های مختلف، از یک روند متداوم تبعیت می کنند که شناخت آن از راه مطالع? سیر تحول تاریخی امکان پذیر است. بررسی منابع مربوط به مطالع? معماری خانه های تاریخی ایران روشن می کند که منابع اندکی به خانه های دور? صفوی و ماقبل آن پرداخته اند. همچنین تعداد انگشت شماری از منابع دیدگاه تاریخی را به عنوان گرایش محوری خود مد نظر داشته اند. بنابراین پاسخ روشنی برای این سوال که: معماری خانه های سنتی در یک حوز? فرهنگی، چگونه و به چه دلایلی متحول می شوند و روش مطالع? این تحولات چیست، ارائه نشده است. هدف این رساله، مطالعه و شناخت خانه های قرون هشتم و نهم ه.ق دشت یزد-اردکان و بررسی سیر تحول آنها است. در قرن هشتم ه.ق خاندان مظفری در این منطقه و بخش هایی از جنوب و مرکز ایران قدرت فراوانی داشتند، از این رو خانه های شکل گرفته در این عصر به نام گون? مظفری معرفی شده اند. علی رغم نام آن، این گونه تنها به دور? مظفری محدود نشده و تا دوران تیموری ادامه یافته است. در اینجا با تکیه بر مبانی فکری گونه شناسی تاریخی که در اواسط قرن بیستم میلادی شکل گرفته و تا به امروز توسعه یافته-، به ویژه مکتب موراتوری، ابتدا اصول حاکم بر معماری خانه های مظفری دشت یزد-اردکان و اشتراکات آن ها با بناهای شاخص هم دوره که تاریخ مشخصی دارند، استخراج شده است. سپس با اشاره به قواعد ساخت خانه های متقدم و متأخرتر، عناصر ثابت و متغیر معماری خان? مظفری شناسایی و چگونگی تغییر و تحول آنها بررسی شده است. چنین رویکردی در مطالعات خانه های ایرانی به ندرت به کار گرفته شده است. محصول اصلی این تحقیق شناخت خانه های مظفری دشت یزد-اردکان به عنوان قدیمی ترین نمونه های پابرجای شناخته شده در ایران و بررسی نقش مهمی است که در تحول پلان چهارصفه دارند. علاوه بر این با اشراف به گون? مظفری و بررسی آن در کنار گونه های متأخرتر منشاء عناصر پایدار معماری خانه های ادوار بعدی مانند حیاط مرکزی و باغچه، بادگیر، ایوان، اتاق زیر بادگیر و دالان-های ارتباطی و چگونگی تحول آن ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. مطالع? روند گونه شناسی به روشنی نشان داد که گونه-های جدیدتر، متنوع تر و فضاهای آنها تخصصی تر هستند. این دستاوردها، زمین? مساعدی برای مطالعات آیند? معماری خانه ها و زندگی عامیان? مردم مرکز فلات ایران فراهم می آورد. همچنین گونه شناسی خان? مظفری به عنوان متعددتری واحدهای شکل دهند? محیط های مصنوع این دوره، امکان شناخت عمیق تر شهرها و بافت های قرون میان? اسلامی منطقه را فراهم می کند. کلید واژه ها: خان? مظفری، دشت یزد-اردکان، گونه شناسی، سیر تحول، ایوان، چهارصفه.